Δομένικο, 16 Φεβρουαρίου 1943
Στις 16 Φεβρουαρίου 1943 το μεσημέρι τα Ιταλικά στρατεύματα Κατοχής εκτελούν στη Θέση «Μαυρίτσα» 30 αμάχους, αγρότες και κτηνοτρόφους κατοίκους των χωριών Δομένικου και Μεσοχωρίου Ελασσόνας που βρίσκονταν σε αγροτικές εργασίες. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας κυκλώνουν το χωριό Δομένικο με τη βοήθεια Ελλήνων συνεργατών τους και διακόπτουν κάθε οδό διαφυγής.
Πυρπολούν τα σπίτια αφού πρώτα λεηλατούν τα νοικοκυριά και εκτελούν 3 ανήμπορους κατοίκους, 2 γυναίκες, 1 ηλικιωμένο άνδρα και έναν ακόμη κάτοικο. Συγκεντρώνουν τους κατοίκους στα αλώνια στη νοτιοδυτική άκρη του χωριού και τους μεταφέρουν στη θέση «Μαυρίτσα», στο σημείο όπου είχε προηγηθεί στις 16-2-1943 η συμπλοκή Ιταλικών δυνάμεων και ανταρτών, και διαχωρίζουν τους άνδρες και τα γυναικόπαιδα. Στη συνέχεια το πλήθος των γυναικόπαιδων οδηγείται με κατεύθυνση προς το κοντινό χωριό Αμούρι.
Οι Ιταλοί ζητούν από τους άνδρες καλώντας τους ονομαστικά να κατονομάσουν τους συνεργάτες των ανταρτών και δολοφονούν στο σημείο αυτό 9 άνδρες ενώ αφήνουν ελεύθερους να ακολουθήσουν τα γυναικόπαιδα 5 υπερήλικες άνδρες. Ύστερα από μια σύντομη σύσκεψη του επιτελείου των Ιταλών αξιωματικών, το συγκεντρωμένο πλήθος των ανδρών διατάσσεται να προχωρήσει προς το Μεσοχώρι ακολουθώντας το δημόσιο δρόμο. Φορτώνουν με τα πλιάτσικα τους νεώτερους άνδρες για να αποτρέψουν κάθε προσπάθεια απόδρασης.
Μετά από μιας ώρας μαρτυρική πορεία φτάνουν στο Μεσοχώρι όπου παραμένουν φυλασσόμενοι στην αυλή του σχολείου. Οι συγκεντρωμένοι δεν έκαναν καμία προσπάθεια να διαφύγουν καθώς δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι μετά τις εκτελέσεις που προηγήθηκαν στη «Μαυρίτσα» θα ακολουθούσε κάτι ανάλογο.
Οι Ιταλοί τελειώνοντας το φαγοπότι, δίνουν εντολή να συνεχίσουν, φορτωμένοι με το πλιάτσικο προς το «Καυκάκι». Στη θέση αυτή, ενώ έχει ήδη νυχτώσει, εκτελούν 118 άνδρες, Δομενικιώτες στην πλειοψηφία τους, ορισμένους κατοίκους του Μεσοχωρίου και κάποιους ξένους και περαστικούς που βρέθηκαν την ημέρα αυτή στην περιοχή.
Την επομένη 17 Φεβρουαρίου 1943 κάτοικοι από το χωριό Δαμάσι κατόρθωσαν να ανοίξουν δύο ομαδικούς τάφους στη θέση της εκτέλεσης μέσα στους οποίους ενταφίασαν τους εκτελεσθέντες. Την ίδια ημέρα το μεσημέρι έγινε και η ταφή των εκτελεσθέντων στη θέση «Μαυρίτσα», καθώς και εκείνων που είχαν εκτελεσθεί πριν από την πυρπόληση του χωριού στη θέση Καραγάτσι και των θυμάτων μέσα στο χωριό.
Πηγή: Χρονικά Δομένικου, Έκδοση Κοινότητας Δομένικου,1997-
Επιμέλεια Δημήτριος Καραμίντζας
"1943! Φεβρουαρίου 16, ημέρα Τρίτη. Η ώρα είναι 11 το βράδυ. Στον ουρανό πανσέληνος. Το Δομένικο είναι ακόμα γεμάτο καπνούς από τα σπίτια που έκαψαν το απόγευμα οι Ιταλοί. Μερικά, ακόμα και τώρα βγάζουν πυκνούς καπνούς ανάμεσα από τις γκρεμισμένες σκεπές και τα ανοίγματα των παραθυριών. Στους δρόμους κανένας άνθρωπος. Σε κανένα παραθύρι δεν υπάρχει φως παρά μόνο οι ανταύγειες από τα μισοσβησμένα δοκάρια. Το χωριό μοιάζει εγκαταλελειμμένο. Αρνιά ,πολλά αρνιά, άλλα στους δρόμους, άλλα στα μανδριά τους βελάζουν δυνατά, έντονα! Βόδια μουγκρίζουν, αγελάδες φωνάζουν τα μοσχαράκια τους! Η νύχτα αυτή είναι γεμάτη φωνές, έντονες, σπαραχτικές. Τα σκυλιά θρηνούν έξω από τα καμένα σπίτια των αφεντικών τους, ένα εδώ γαβγίζει δυνατά, κάποιο πιο ψηλά στο βουνό, λυπητερά, ήσυχα. Όλα τα ζώα αναζητούν τον αφέντη τους να τα ταΐσει, να τα ποτίσει, να τα αρμέξει, να τα ησυχάσει. Μα ο αφέντης είναι απόψε, αυτή τη νύχτα, μακριά, γεμάτος από τη δική του αγωνία. Αυτήν ακριβώς την ώρα, έντεκα το βράδυ, ένα ανθρώπινο κοπάδι τώρα, όλο αγωνία, βρίσκεται στο Καυκάκι. Είναι η ώρα που αρχίζουν οι εκτελέσεις. Εδώ δεν φωνάζει κανένας. Ο πόνος είναι τόσο μεγάλος, που έχει παγώσει το καθετί μέσα τους. Καμιά εικοσαριά σώματα, ζεστά ακόμη, βρίσκονται ξαπλωμένα πάνω στο λόφο."
Με αυτά τα λόγια και τις φράσεις περιγράφει ο δάσκαλος του χωριού μας Δημήτρης Καραμίντζας την εικόνα του χωριού τη μέρα εκείνη.
"Έμεινα μόνος μου να καρτερώ το θάνατο" διηγείται ένας επιζήσας αυτόπτης μάρτυρας της εκτέλεσης αυτής, αυτού του δράματος του Δομενίκου, ο Γιώργος Κιάτος.
Λίγες μέρες πριν στο αρχηγείο ανταρτών του ΕΛΛΑΣ στην ΟΞΙΑ έχει φθάσει η πληροφορία, πως οι Ιταλοί από την Ελασσόνα μαζί με Ιταλούς από τη Λάρισα θα κάνουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Όλυμπο. Έτσι παίρνεται η απόφαση, να τοποθετηθούν στο δημόσιο δρόμο και να χτυπήσουν με ενέδρα τους Ιταλούς στη θέση ΜΑΥΡΙΤΣΑ μεταξύ Δομενίκου και Μηλόγουστας. Τρία τμήματα ανταρτών συγκεντρώθηκαν και πήραν θέση στη Μαυρίτσα. Λίγο πριν το μεσημέρι, Ιταλική φάλαγγα 6 αυτοκινήτων και δυο προπορευόμενων μοτοσικλετιστών με 130 περίπου Ιταλούς εμφανίσθηκε κινούμενη προς Ελασσόνα.
Η μάχη άρχισε και με τα πρώτα πυρά ο ένας μοτοσικλετιστής σκοτώνεται επιτόπου ενώ ο άλλος κατόρθωσε να διαφύγει προς τον Τύρναβο όπου ειδοποίησε για ενισχύσεις. Σε λίγο εμφανίστηκαν Ιταλικά αεροπλάνα που από χαμηλό ύψος πολυβολούσαν τους αντάρτες αναγκάζοντας τους να αποχωρίσουν και να συμπτυχθούν προς τα ορεινά. Οι απώλειες των Ιταλών, όπως γράφει ο Θόδωρος Καριπίδης στο βιβλίο του ΕΑΜΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, ήταν 9 νεκροί, μεταξύ των οποίων ένας αξιωματικός, που υπέκυψε στα τραύματα του στη Λάρισα το ίδιο απόγευμα, ενώ οι αντάρτες είχαν 2 τραυματίες, που τους πήραν μαζί τους. Στη συνέχεια οι Ιταλοί, ειδοποιημένοι από τον μοτοσικλετιστή και ενισχυμένοι από τον Τύρναβο και την Ελασσόνα, κινήθηκαν προς το Δομένικο από όλες τις πλευρές. Σαράντα αυτοκίνητα στρατός έφθασε στη Μαυρίτσα, χωρίστηκε σε 3 φάλαγγες και μπήκε στο χωριό αφού το χώρισαν σε 3 τομείς, ενώ ένας άλλος λόχος το υπερφαλάγγισε από την πλευρά του Προφήτη Ηλία. Μέχρι που να μπουν στο χωριό όποιον βρίσκανε τον εκτελούσαν επί τόπου Η πρώτη φάλαγγα βρέθηκε στο σπίτι του Γιάννη Καραγιάννη και του έβαλε φωτιά. Αυτό ήταν και το σύνθημα. Σε λίγο όλο το χωριό καιγότανε. Την Κωνσταντινίδου Βαρβάρα και την Κερασίνα Μπαράκου τις εκτέλεσαν, διότι άρρωστες στο κρεβάτι του πόνου δεν μπόρεσαν να υπακούσουν στις εντολές των κατακτητών και να ακολουθήσουν τους υπόλοιπους.
Οι Δομενικώτες, πιστεύοντας τα λόγια του τότε διορισμένου από τη Λεγεώνα Προέδρου του χωριού Νίκου Χώτου, του εγκληματία αυτού Λεγεωνάριου που μετά τη σφαγή έφυγε με τους Ιταλούς και δεν τόλμησε να επιστρέψει ποτέ στο χωριό, συγκεντρώθηκαν στην πλατεία και με την απειλή των πολυβόλων οδηγήθηκαν στον τόπο της συμπλοκής στη Μαυρίτσα. Εκεί άρχισαν να ξεχωρίζουν τους άνδρες από 14 χρόνων και πάνω μέχρι τους πολύ γέρους, αφήνοντας μόνο αυτούς που δεν είχαν κανένα δόντι στο στόμα τους. Αφού έτσι έγινε ο χωρισμός και άρπαξαν τα παιδιά από τις αγκαλιές των μανάδων τους και τους άνδρες από τις αγκαλιές των γυναικών τους, αφήνοντας πίσω μόνο τα πολύ μικρά παιδιά και τους πολύ γέροντες, διέταξαν τα γυναικόπαιδα να βαδίσουν προς το διπλανό χωριό, Αμούρι, λέγοντας ότι τους άνδρες θα τους πήγαιναν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λάρισα. Αμέσως μετά, με ονομαστική κατάσταση, που τους είχε παραδώσει ο εγκληματίας Χώτος, έβγαλαν από τη γραμμή τους αδελφούς Ζάγκα και εκτέλεσαν πρώτα το Γιώργο με στιλέτο κόβοντας του την καρωτίδα ενώ ο δεύτερος, ο Βαγγέλης, πιάνοντας το χέρι του Ιταλού ζήτησε και εκτελέστηκε με το τουφέκι.
Στη συνέχεια, αφού εκτέλεσαν άλλους 20 περίπου οδήγησαν τους υπόλοιπους στην τοποθεσία ΚΑΥΚΑΚΙ. Καθοδόν στη Μηλόγουστα, σημερινό Μεσοχώρι, καινε και εκεί άλλα 40 σπίτια και σκοτώνουν όσους συνάντησαν, ανύποπτους, περαστικούς ή εργαζόμενους στα κτήματα τους, έναν κάτοικο Αμουρίου, 12 κατοίκους Μεσοχωρίου, 5 κατοίκους Δαμασίου. Είχε ήδη βραδιάσει και ένα ολόγιομο φεγγάρι φώτιζε τους συμπατριώτες μας και τους δημίους τους όταν ήρθε η διαταγή για την εκτέλεση από τον εγκληματία πολέμου Αιμοβόρο Φασίστα διοικητή της μεραρχίας ΠΙΝΟΡΕΛΟ αντιστράτηγο ΜΠΕΝΕΛΙ. Τον Παπαδημήτρη, που ως την τελευταία στιγμή, παρά τις υπάρχουσες προστριβές και αντιθέσεις με τον πρόεδρο της κοινότητας και το ιταλικό φρουραρχείο Ελασσόνας, παρέμενε θαρραλέος εμψυχώνοντας το ποίμνιο του, τον εκτέλεσαν με ξεχωριστό τρόπο. Του κάψανε πρώτα τα γένια και αποκαλώντας τον << Ρήγκα Φεραίο -Ρήγκα Φεραίο >>, αφού διασκέδασαν με το μαρτύριο του, τον αποτελείωσαν στη συνέχεια. Χωρισμένοι σε επτάδες οι ηρωικοί συμπατριώτες μας άρχισαν να εκτελούνται και να βάφουν με το αίμα τους το χώμα του Καυκακιού, ποτίζοντας έτσι το δέντρο της Λευτεριάς και γράφοντας μια καινούργια σελίδα δόξας και τιμής στην Ιστορία της Πατρίδας μας.
Η επιλογή του Δομενίκου δεν ήταν βέβαια τυχαία και απλά αποτέλεσμα του ότι ήτανε κοντά στον τόπο της συμπλοκής. Το Δομένικο επιλέχθηκε γιατί οι κάτοικοι του αγαπούσαν τη λευτεριά. Γιατί ήταν πατριώτες, βοηθούσαν και στήριζαν με τα πενιχρά μέσα τους την αντίσταση στους κατακτητές. Η θυσία τους δεν πήγε χαμένη. Έδειξε στους επιζήσαντες και σε όλους τους Έλληνες πεντακάθαρα με ποιον είχαν να κάνουν και φώτισε έτσι το δρόμο της τιμής και της αντίστασης στους κατακτητές. Μέσα σ΄ αυτή τη σύμφορα έξι μόνο είχαν την τύχη να σωθούν. Ο ένας, ο Πέτρος Κιάτος, σπρώχνοντας τον Ιταλό σκοπό, έτρεξε μέσα στα πουρνάρια προς το ποτάμι, χωρίς να τον βρουν οι σφαίρες που τον ακολουθούσαν, και οι άλλοι πέντε, οι Γιώργος Κιάτος, Ευάγγελος Ντάσιος, Χρήστος Κυπαρρίσης, Βασίλης Ζάγκας και Σωτήρης Δισακόπουλος, κάτω από το σωρό των πτωμάτων, ζώντας έτσι όλη τη φρίκη των άλλων εκτελέσεων, των βογκητών και των επιθανάτιων ρόγχων των άλλων εκτελεσθέντων. Οι θρασύδειλοι Ιταλοί φασίστες, παραβιάζοντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και χωρίς ίχνος εθνικής αξιοπρέπειας και συνέπειας στην στρατιωτική τους αποστολή, στράφηκαν στη δολοφονία αθώου άμαχου πληθυσμού αντί να καταδιώξουν τους αντάρτες που τους επιτέθηκαν.
Σε αντίθεση μ΄ αυτούς, η θυσία των συμπατριωτών μας έδωσε την αφορμή για να αναδείξει την ηρωική του μορφή και το γιγάντιο ανάστημα του ο εξαίρετος Έλληνας αξιωματικός Νικόλαος Μπάμπαλης, Μοίραρχος, διοικητής Υποδιεύθυνσης Χωροφυλακής Ελασσόνας. Διαμαρτυρήθηκε έντονα στους κατακτητές και λόγω της στάσης του αυτής συνελήφθηκε, φυλακίστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο, άλλα γλίτωσε την εκτέλεση και στάλθηκε όμηρος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία, από όπου επέστρεψε μετά την απελευθέρωση. Οι επίσημες αναφορές του, κατά κοινή αναγνώριση, ήταν και είναι, και τέτοιες θα παραμείνουν στους αιώνες, δυο παλικαρίσια χαστούκια στα μούτρα των Ιταλών κατακτητών. Επίσης, αποτέλεσαν τα ιστορικά και αδιάσειστα ντοκουμέντα πάνω στα οποία στηρίχθηκε η αναγνώριση του Δομενίκου ως Μαρτυρικής Κοινότητας από το επίσημο Ελληνικό Κράτος.
ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΠΡΏΤΗ
Τηλεγράφημα
Ελασσόνα 19/2/1943
Προς Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, Υπουργείο Εσωτερικών, Αρχηγείο Χωροφυλακής
Αριθμός 16/41/19α/19/2/43
Από παρελθούσης Τρίτης κωμόπολης Δομενίκου δεν υπάρχει. Στρατός κατοχής με επικεφαλής Αξιωματικούς εξ αφορμής μιας επιθέσεως, ενεργηθείσης κατ΄ αυτού υπό 50δος ενόπλων ανταρτών και ενισχυθείς εκ Λαρίσης, Τυρνάβου και Ελασσόνος με στρατόν και αεροπορίαν, δεν απεδόθη εις δίωξην των ανταρτών, αλλά μετά λύσσης απεδόθη εις εύκολον ηρωισμόν, δηλαδή σύλληψιν και φόνον αθώων, διαρπαγήν και πυρπόλησιν οικιών. Εκτός των συλληφθέντων εντός κωμοπόλεως, συνέλαβον εν υπαίθρω και πάντα ασχολούμενον εις γεωργικάς εργασίας και τους εφόνευσαν. Μέχρι στιγμής αριθμός εκτελεσθέντων υπερβαίνει 150, χωρίον Μυλόγουστα 15, Αμούρι 5. Πυρποληθείσαι οικείαι 200. Δομένικον θρήνοι, οδυρμοί και κραυγαί απελπισίας ακούγονται και συγκινητικαί σκηναί εκτυλίσσονται. Απορφανισθείσαι οικογένειαι στερούνται τροφής, στέγης και παντός χρειώδους.
Διοικητής Υποδιευθύνσεως Ελασσόνος Νικ. Μπάμπαλης, Μοίραρχος
ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
Αριθ.16/41/19β
Ελασσών 19/2/43
Προς το Ιταλικόν Φρουραρχείον Ελασσόνος. Ελασσόνα.
Διαμαρτύρομαι με όλην την δύναμιν της ψυχής μου ως αξιωματικός και ως άνθρωπος δια τα αποτρόπαια εγκλήματα τα οποία την παρελθούσαν Τρίτην δεκάτη έκτην τρέχοντος μηνός διέπραξαν εις Δομένικον ο στρατός σας, έχων δυστυχώς Αξιωματικούς επικεφαλής δια θανατώσεως 150 αθώων και αόπλων πολιτών Δομενίκου, απορφανίσας ισαρίθμους οικογενείας και ρίψας εις την δυστυχίαν και θλίψιν αρκετάς εκατοντάδας αθώων γυναικοπαίδων και πυρπολήσας υπερδιακοσίας οικίας μετά των υπαρχόντων των και αφού προηγουμένως οι αξιωματικοί και στρατιώται σας αφήρεσαν ότι πολύτιμον αντικείμενον εύρον. Εναντίον του στρατού σας επετέθησαν ένοπλοι και πιθανόν να εφόνευσαν στρατιώται σας. Ενισχυθείς όμως ο στρατός σας από τον Τύρναβον και την Λάρισα από ξηράς και αέρος, και καταστάς ασυγκρίτως ισχυρότερος, είχε υποχρέωση να επιδοθεί εις την καταδίωξην των ενόπλων εκείνων και όχι να στραφεί εναντίον αθώων ανθρώπων οι οποίοι πεισθέντες εις τάς επισήμους υποσχέσεις σας όπως, οσάκις μεταβαίνωσιν Ιταλοί στρατιώται, να παραμένωσιν εις τα χωρία των μη διατρέχοντες κανένα κίνδυνον και βασιζόμενοι εις την αθωότητα των παρέμειναν εκεί δια να εύρωσιν οικτρότατον θάνατον και να εγκαταλείψωσιν εις την θλίψιν και απόγνωσιν συζύγους και παιδιά.
Δεν σας είναι βεβαίως άγνωστον ότι τον άμαχον πληθυσμόν προστατεύουν διεθνείς νόμοι και συνθήκαι, τάς οποίας ούτε ετηρήσατε,ούτε εσεβάσθητε, εν αντιθέσει προς ημάς, οι οποίοι κατά τον μεταξύ μας πόλεμο εν Αλβανία ετηρήσαμεν. Εντούτοις ισχυρίζεσθε ότι είσθε το πλέον πεπολιτισμένον Κράτος της Ευρώπης και όμως παρόμοια κακουργήματα δεν τα διαπράττουν παρά μόνο βάρβαροι. Και άλλοτε στρατιώται σας και Αξιωματικοί διέπραξαν εγκλήματα φονεύσαντες αθώους πολίτας και επιχειρήσατε να συγκαλύψετε τα εγκλήματα αυτά και δεν εδίστασαν οι αξιωματικοί σας να αποδώσουν τους φόνους εις Έλληνας περιβληθέντας δήθεν στολάς Ιταλών και επιχείρησαν να με εκβιάσουν να υποβάλλω αναφοράν αναιρούσαν προηγουμένην δια της οποίας κατήγγειλα τους φόνους αυτούς. Τώρα ποίαν δικαολογίαν θα προβάλητε; Ημείς στηριζόμενοι εις τα γεγονότα του Δομενίκου Θα πιστεύωμεν ακραδάντως ότι όλοι οι φόνοι των Ελλήνων είναι έργον σας.
Ο Διοικητής της Υποδιευθύνσεως Ελασσόνος
Ν.Μπάμπαλης Μοίραρχος
(Απόσπασμα από την ομιλία του Στάθη Ψωμιάδη, δημοτικού συμβούλου του Δήμου Ποταμιάς, στο Συνέδριο για την Εθνική Αντίσταση, που διοργάνωσε η Εταιρεία Διάσωσης των Ιστορικών Αρχείων στο Χατζηγιάννειο Πνευματικό κέντρο, στη Λάρισα, στις 23-11-2002 www.rwf.gr)
Ιστοσελίδα Δήμου Ποταμιάς: www.potamia.gr