Ροδάκινο, 17 Αυγούστου 1943
Η ΣΥΜΠΛΟΚΗ ΣΤΟ ΦΡΑΤΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ
Του Ροδακίνου τα βουνά των ανταρτών λημέρια
σε τραγουδούνε λευτεριά χειμώνες καλοκαίρια
Η σημερινή μας συνάντηση εδώ στο Φρατί σκοπό έχει να αποδώσει, 66 χρόνια μετά , φόρο τιμής τόσο στους νεκρούς της συμπλοκής όσο και σε εκείνους που πήραν μέρος και βοήθησαν καθένας με τον τρόπο του . Στόχο έχει να κρατήσει ζωντανό το γεγονός και τη σημασία του με τα αποκαλυπτήρια του μνημείου που στήθηκε εδώ. Γιατί όμως χρειάστηκε να περάσουν 66 χρόνια για να τιμηθεί αυτό το γεγονός; Γιατί αυτή η καθυστέρηση; Γιατί απλώς οι αγωνιστές της συμπλοκής δε διεκδίκησαν δάφνες, καπετανάτα και τίτλους. Γιατί αυτό που έκαναν το έκαναν χωρίς ιδιοτέλεια, με γνώμονα μόνο την αγάπη για τη λευτεριά, την αγάπη για τον τόπο τους. Έτσι σήμερα εμείς βρισκόμαστε εδώ για να αποδώσουμε αυτήν την οφειλόμενη τιμή.
Κυρίες και κύριοι,
Όπως γνωρίζετε, από το Μάιο του 1941 η Κρήτη βρίσκεται στα χέρια του πιο σκληρού κατακτητή, των ναζιστών του Χίτλερ. Η γερμανική μπότα πολύ γρήγορα έφτασε και στο Ροδάκινο. Το Ροδάκινο, όπως και άλλα χωριά , θα αντισταθεί , θα αγωνιστεί εναντίον του κατακτητή και θα αντιμετωπίσει με καρτερικότητα και αξιοπρέπεια τις απειλές , τις φυλακίσεις, τις εκτελέσεις και τα αντίποινα των Γερμανών. Σήμερα εμείς οι νεότεροι Ροδακινώτες και οι Ροδακινιώτισσες νιώθουμε υπερηφάνεια , γιατί το Ροδάκινο δε σιώπησε και αντιστάθηκε εναντίον των ναζί και έγραψε τη δική του ιστορία στα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης. Μια ιστορία πλούσια που λίγα χωριά ,όχι μόνον στην Κρήτη, αλλά και στη υπόλοιπη Ελλάδα , έχουν να επιδείξουν. Να αναφέρουμε πολύ σύντομα ότι στο χωριό μας συγκροτήθηκαν 3 αντιστασιακές ομάδες με αρχηγούς το Μανώλη Γιανναδάκη ή Γιαννά, τον Ανδρέα Κοτσίφη και τον Βαρδή Χομπίτη οι οποίες βοήθησαν συμμαχικές αποστολές και συμμετείχαν σε διάφορα γεγονότα. Να αναφέρουμε την μάχη στον Τσιλίβδικα ανάμεσα στους Γερμανούς και το σώμα του Μπαντουβά, τη θηριωδία των Γερμανών που έκαψαν ζωντανές Ροδακινιώτισσες στην Καλή Συκιά, το φόνο του Γερμανού από το Μανώλη Γιαννά και τη φυλάκιση στη Φορτέτζα για 5-6 μήνες συγχωριανών μας που βρίσκονταν στις αγγαρείες στην Αγία Γαλήνη , το κάψιμο του χωριού από τους Γερμανούς και τον εκτοπισμό των κατοίκων του, τη συμπλοκή στο Φρατί, τη συμμετοχή των αντάρτικων ομάδων του Ροδακίνου στην τελική φάση διαφυγής του στρατηγού Κράιπε από την παραλία του Περιστερέ. Μια πραγματικά πλούσια ιστορία που είμαστε σίγουροι ότι με την όρεξη και τη διάθεση του προέδρου και του διοικητικού συμβουλίου του πολιτιστικού μας συλλόγου θα αναδειχθεί.
Σήμερα λοιπόν τιμάμε τη συμπλοκή στο Φρατί. Πώς φτάσαμε όμως στο Φρατί; Είχε προηγηθεί στις 17 Αυγούστου του 1943 ο φόνος ενός Γερμανού από το Μανώλη Γιαννά, που είχε ως συνέπειες το κάψιμο του χωριού, τη φυλάκιση των Ροδακινιωτών που βρισκόταν σε καταναγκαστικά έργα στην Αγία Γαλήνη και το χαρακτηρισμό της ευρύτερης περιοχής του χωριού ως απαγορευμένης ζώνης στην οποία απαγορευόταν η κίνηση και η διαμονή. Είναι χαρακτηριστικό ότι κανείς Ροδακινιώτης δεν βαρυγκώμησε για ό,τι υπέστη από την ηρωική ενέργεια του Γιαννά Μια ηρωική πράξη, που είχε πανελλήνιο αντίκτυπο, ενός άξιου Ροδακινιώτη, ενός παλικαριού, για την οποία στο μέλλον θα γίνει ξεχωριστή αναφορά.
Έτσι λοιπόν για να επανέλθουμε στο Φρατί την 1η Μαίου του 1944 μια γερμανική περίπολος 9-10 ατόμων από το φυλάκιο του Πλακιά φτάνει στο Ροδάκινο για να διαπιστώσει εάν τηρείται η απαγόρευση που είχε επιβληθεί στους κατοίκους μετά το φόνο του Γερμανού από το Γιαννά. Στην περιοχή του χωριού βρήκαν τους Γιώργη Μαμαλάκη , το γιο του Αντώνη και τον Ανδρέα Λουκάκη και τους συνέλαβαν. Επίσης άρπαξαν ένα κοπάδι προβάτων του Στρατή Σταυγιαννουδάκη ή Λυρατζή. Μετά από αυτά οι 6 γερμανοί με τους 3 αιχμαλώτους πήραν το μονοπάτι που οδηγούσε μέσω του Φρατιού στον Πλακιά , ενώ οι υπόλοιποι ακολούθησαν διαφορετική κατεύθυνση. Με πρωτοβουλία του Γιάννη Σταυγιαννουδάκη και με τη σύμφωνη γνώμη των άλλων ανταρτών αποφασίστηκε να στηθεί ενέδρα στο Φρατί, επειδή εκτίμησαν ότι είναι το καταλληλότερο σημείο για να τους χτυπήσουν.
Στο σημείο αυτό θέλω να είμαι πάρα πολύ προσεκτικός. Όπως γνωρίζετε η ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης είναι πρόσφατη ιστορία , η οποία συνεχώς αναθεωρείται, γράφεται και ξαναγράφεται, γιατί έρχονται στο φως νέα ιστορικά στοιχεία. Εμείς σήμερα εδώ δεν επιχειρούμε να μιλήσουμε με κάθε λεπτομέρεια για τη συμπλοκή , ούτε να αποδώσουμε ρόλους πρωταγωνιστή ή κομπάρσου σε κανέναν. Στόχο έχουμε να αναδείξουμε το γεγονός αυτό και να τονίσουμε τη σημασία του. Να αναδείξουμε το συλλογικό και όχι το ατομικό , το εγωιστικό. Έτσι λοιπόν στηριζόμενοι στις προφορικές και γραπτές μαρτυρίες, που είχαμε στη διάθεση μας, με την όποια αξιοπιστία αυτές έχουν, φαίνεται ότι στη συμπλοκή πήραν μέρος ή βοήθησαν καθένας όπως μπορούσε οι παρακάτω οι οποίοι αναφέρονται αλφαβητικά.
Αντωνουσάκης Μιχάλης, Γιανναδάκης Γιώργης, Κοτσίφης Μανώλης, Μπαϊλάκης ή Μπάλλος Μιχάλης από Ασκύφου, , Παπαδογιάννης Μανέλης, ο οποίος πήρε το τουφέκι του Παπαδογιάννη Γιάννη , Παπαδογιάννης Βαγγέλης , Σηφακάκης Νικόλας , Σταυγιαννουδάκης Γιάννης, Σταυγιαννουδάκης Κωστής, Τρουλινός Παντελής από την Καρέ , ο οποίος επίσης πήρε το τουφέκι του Γαλανάκη Γιώργη του Μάρκου και Ψαρουδάκης Λευτέρης από το Όρος.
Έτσι στήθηκε η ενέδρα στο Φρατί . Στην πρώτη γραμμή προχώρησαν οι Αντωνουσάκης Μιχάλης, Παπαδογιάννης Μανέλης, Σηφακάκης Νικόλας και Σταυγιαννουδάκης Γιάννης. Οι υπόλοιποι έκαναν κλοιό και έμειναν πίσω για κάλυψη. Στη συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκαν από γερμανικά πυρά ο Γιώργης Μαμαλάκης ή Δάσκαλος και ο 11χρονος γιος του Αντώνης . Ο τρίτος αιχμάλωτος ο Ανδρέας Λουκάκης κατάφερε να διαφύγει. Επίσης σκοτώθηκαν και 4 Γερμανοί στρατιώτες , ενώ 2 αιχμαλωτίστηκαν. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που φέρθηκαν στους αιχμαλώτους Γερμανούς στο παρακάτω περιστατικό που μου διηγήθηκε ο Γιάννης Παπαδογιάννης. Ο Βαγγέλης Παπαδογιάννης έφτασε στο σημείο της συμπλοκής αμέσως μετά τους πρώτους πυροβολισμούς και κατάφερε να αιχμαλωτίσει ένα Γερμανό. Όταν πάνω στην ένταση της συμπλοκής κάποιος συγχωριανός μας επιχείρησε να σκοτώσει τον αιχμάλωτο αντέδρασε δυναμικά και τον εμπόδισε λέγοντας του<< ότι οι αιχμάλωτοι δε σκοτώνονται>>. Μια κίνηση που δείχνει μεγαλείο ψυχής , σεβασμό στον αντίπαλο αιχμάλωτο, μια κίνηση γεμάτη ανθρωπιά και ανωτερότητα Δε φέρθηκαν βέβαια το ίδιο οι Γερμανοί στον ηρωικό Δάσκαλο και το γιο του Αντώνη τους οποίους και εκτέλεσαν.
Αγαπητοί συντοπίτες , αγαπητές συντοπίτισσες,
η σημασία της συμπλοκής στο Φρατί είναι πολύ μεγάλη. Ήταν μια ενέργεια αυθόρμητη, γιατί δεν υπήρχε χρόνος να οργανωθεί καλύτερα, με ό,τι θετικό και αρνητικό έχουν οι αυθόρμητες κινήσεις, που έγινε από απλούς ανθρώπους, οι οποίοι αποφάσισαν να τιμωρήσουν τον κατακτητή. Αυτή ακριβώς η δράση των απλών και ανώνυμων ανθρώπων είναι η άλλη πλευρά της Αντίστασης η οποία πρέπει να τονιστεί και να αναδειχθεί.
Με την ήττα των Γερμανών στο Φρατί διαλύθηκε για μια ακόμη φορά ο μύθος για το αήττητο του γερμανικού στρατού και αναπτερώθηκε το ηθικό των σκλαβωμένων.
Επίσης προκάλεσε αίσθηση και ηθική ικανοποίηση η τιμωρία των Γερμανών οι οποίοι , όπως προείπαμε μόνο δεινά και συμφορές είχαν προκαλέσει στο Ροδάκινο.
Τέλος το σημαντικότερο είναι ότι αναδεικνύεται μέσα από την ανάλυση του γεγονότος αυτού η αξία της συλλογικής δράση. Οι αντάρτες πέτυχαν το στόχο τους γιατί λειτούργησαν ενωμένοι σαν μια γροθιά, χωρίς να λογαριάσουν τη ζωή τους, με αυτοθυσία, θάρρος και παλικαριά μέσα σε ένα πλαίσιο συλλογικότητας, συνεργασίας και αλληλεγγύης.
Τελειώνοντας θα μου επιτρέψετε να πω δυο λόγια για την πρωτοβουλία αυτή του Πολιτιστικού μας Συλλόγου. Είναι μια σημαντική πρωτοβουλία που αξίζει πολλά , όχι μόνο γιατί αποκαθιστά μια παράλειψη 66 χρόνων, αλλά γιατί σε μια εποχή πνευματικής ξηρασίας και σιωπής, στην εποχή του ατομικισμού, σε μια περίοδο κρίσης, κρίσης οικονομικής, ηθικής πολιτισμού, ιδανικών αξιών και προτύπων, ο σύλλογος γυρίζει πίσω στις αστήρευτες πηγές της πλούσιας ιστορίας του χωριού μας και αναζητά και βρίσκει πρότυπα , αξίες και ιδανικά τα οποία τα προσφέρει στη νέα γενιά. Ναι, γιατί και οι γενναίοι αγωνιστές της συμπλοκής στο Φρατί και ο τρόπος που έδρασαν μπορεί να αποτελέσουν πρότυπο και πυξίδα για τις μελλοντικές γενιές.
Σήμερα εμείς νιώθουμε υπερηφάνεια γι αυτούς τους ανθρώπους και είμαστε ευγνώμονες για τον αγώνα τους εναντίον των κατακτητών. Σήμερα εμείς καλούμαστε να κρατήσουμε ψηλά τις αξίες και τα ιδανικά για τα οποία αγωνίστηκαν οι πατεράδες και οι μανάδες μας, οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας, τα ιδανικά της ελευθερίας , της δημοκρατίας, της συλλογικής δράσης, της αλληλεγγύης. Και θα το κάνουμε. Αυτή είναι η δέσμευση μας.
Εις το Φρατί η λευτεριά έστησε ένα μνημείο
για να θυμίζει εις τσι γενιές του αγώνα μεγαλείο.
ΖΗΤΩ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΖΙ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ
Η ομιλία πραγματοποιήθηκε απο τον καθηγητή φιλόλογο Ιωάννη Γεωρ. Ανδρουλιδάκη