Θεσσαλονίκη
Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ
Με την έναρξη του Ελληνοïταλικού πολέμου (28η Οκτωβρίου) η Θεσσαλονίκη υπήρξε στόχος αεροπορικών επιδρομών, που προκάλεσαν κυρίως ψυχολογική, παρά υλική φθορά. Εντούτοις οι επιτυχίες των ελληνικών δυνάμεων ενίσχυαν το φρόνημα των Θεσσαλονικέων.
Στις 9 Απριλίου του 1941 η 2η γερμανική τεθωρακισμένη ταξιαρχία μπήκε στη πόλη προκαλώντας ένα παγερό κλίμα. Στις 19 Απριλίου 1941 διορίζεται ο πρώτος κατοχικός διοικητής ο Ν. Ραγκαβής. Στις 23 Απριλίου 1941 ο Γεώργιος Τσολάκογλου υπέγραψε το πρωτόκολλο συνθηκολόγησης του ελληνικού στρατού παρουσία γερμανικών δυνάμεων στην περιοχή της Πυλαίας.
Η παρουσία των γερμανικών δυνάμεων κατοχής προκάλεσε οδυνηρά προβλήματα.
Α) η εμφάνιση της πείνας, που προκλήθηκε από την άνοδο των τιμών, την κατάσχεση των προïόντων από τις κατοχικές δυνάμεις και το μη εφοδιασμό της πόλης από την ύπαιθρο. Φιλανθρωπικές οργανώσεις, φορείς και η τοπική Εκκλησία ανέλαβαν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση αυτού του οξύτατου προβλήματος του υποσιτισμού.
Β) η ρατσιστική αντιμετώπιση σε βάρος του εβραïκού πληθυσμού. Συλλήψεις, φυλακίσεις, καταβολή χρηματικών ποσών για απελευθέρωση Εβραίων της πόλης ήταν καθημερινά φαινόμενα.
Στις 15 Μαρτίου1943 οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης συγκεντρώθηκαν στη πλατεία Ελευθερίας με τελικό προορισμό το Άουσβιτς – Μπίρκεναου. Ο Γεώργιος Βαφόπουλος περιγράφει εκείνες τις τραγικές στιγμές.
΄΄Στεκόμουν, με την ανάσα κομμένη, στην άκρη του πεζοδρομίου κι έκλαιγα μέσα μου για τούτη την καινούρια μορφή δυστυχίας, που μαζί με το σώμα σκοτώνει και την ψυχή του ανθρώπου. Μας κοίταζαν περίλυποι οι δύστυχοι αυτοί μελλοθάνατοι κι εμείς μόλις που σαλεύαμε τα χείλη, φωνάζοντας μονάχα με την ψυχή μας: « Στο καλό Αβραάμ, που μου ‘φερνες το γάλα κάθε πρωί, στο καλό, Ραχήλ, με το ξυρισμένο τώρα κεφάλι, που κάποια τρελή νύχτα της νιότης μας, στο χορό της ‘’Ανεμώνης’’, τα μεγάλα σου μαύρα μάτια μάς είχαν πει το μυστικό τραγούδι του έρωτα. Στο καλό, στο καλό».
Στο σιδηροδρομικό σταθμό παιζόταν η τελευταία πράξη του αποχαιρετισμού. Τώρα η δολιότητα είχε παραχωρήσει τη θέση της στον κυνισμό. Οι Γερμανοί μαζεύανε τους δύστυχους μελλοθάνατους σε μια μεγάλη αποθήκη, απ’ όπου βγαίνανε χωρίς εφόδια, με μόνο το φτωχό τους ρούχο, αφού είχαν υποστεί και τη στερνή ταπείνωση της έρευνας και στα πιο απόκρυφα μέρη του κορμιού τους. Και στοιβάζανε κατόπι στα φορτηγά βαγόνια τούτο το θλιβερό φορτίο, απ’ όπου είχε λείψει και το στερνό απόθεμα δύναμης, για μιαν έστω κι απεγνωσμένη άμυνα. Και αφού πετούσαν οι δήμιοι μέσα από στο βαγόνι ένα μεταλλικό δοχείο για τη συλλογή της ανθρώπινης ανάγκης, κλείνανε τις βαριές θύρες και δίνανε το σύνθημα για το ξεκίνημα προς το θάνατο. Κι άνοιγαν οι βαριές τούτες θύρες μονάχα στους ενδιάμεσους σταθμούς, για να ανασυρθούν οι πεθαμένοι. Θεέ του Ισραήλ, ίνα τι έστρεψες το πρόσωπον από του λαού σου;΄΄
Γ) η έξαρση της εθνικιστικής προπαγάνδας από Βουλγαρικές και Ρουμανικές οργανώσεις με την ανοχή των Γερμανών, που επεδίωκαν την αλλοίωση του εθνικού φρονήματος.
Η εκκλησία με επικεφαλής τον μητροπολίτη Γεννάδιο, το Πανεπιστήμιο ( με επικεφαλείς τους καθηγητές Σβώλο, Θεοδωρίδη κτλ.), πολιτικά πρόσωπα αντιδρούν και συμβάλλουν στην τόνωση της εθνικής συνείδησης των κατοίκων.
Δ) το αγωνιστικό φρόνημα των κατοίκων προκάλεσε την οργή των γερμανικών δυνάμεων. Έτσι στρατόπεδα (π.χ. Παύλου Μελά) μεταβλήθηκαν σε χώρους βασανιστηρίων και εκτελέσεων. Υπολογίζεται, ότι13000 άτομα εκτελέστηκαν κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής.
Τα αντίποινα των γερμανών δεν έκαμψαν όμως το αγωνιστικό φρόνημα των Ελλήνων πατριωτών. Έτσι στα Κερδύλλια δημιουργούνται οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες το καλοκαίρι το1941.
Τον Απρίλιο του 1942 συγκροτήθηκε το ΕΑΜ, ενώ τον ίδιο χρόνο η οργάνωση ΄΄ Υπερασπισταί της Βορείου Ελλάδος ΄΄ (ΥΒΕ) άλλαξε την ονομασία της σε ΠΑΟ ( Πανελλήνιος Απελευθερωτική Οργάνωσις.) Τον Φλεβάρη του 1943 ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ, που επηρέασε ιδιαίτερα την νεολαία.
Επίσης σημαντικές είναι και οι οργανώσεις ΕΔΕΣ και ‘’Ελευθερία’’. Όλες αυτές είχαν διαφορετικό πολιτικό και ιδεολογικό προσανατολισμό.
Μέχρι την αποχώρηση τους οι Γερμανοί προκαλούσαν φρικαλεότητες. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1944 η περιοχή του Χορτιάτη δοκίμασε τη γερμανική θηριωδία. Επίσης οι Γερμανοί κατέστρεψαν εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού σταθμού.
Τελικά στις 29 Οκτωβρίου 1944 οι τελευταίες γερμανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την πόλη. Οι κάτοικοι ξεχύθηκαν στους δρόμους ζητωκραυγάζοντας ‘’Ζήτω η Ελευθερία’’
ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΤΙΜΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΤΙΜΗ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ
Πηγές: Α) Γεώργιος Βαφόπουλος, Σελίδες αυτοβιογραφίας, Τόμος Β΄, Αθήνα 1971
Β) Θεσσαλονίκη, Ιστορία και πολιτισμός, 1997
Γεώργιος Λαδόπουλος
Καθηγητής Θρησκευτικών Γυμνασίου Ευκαρπίας