Το ιστορικό Δημοτικό Σχολείο Καλαβρύτων

Το κτήριο ανεγέρθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Αποτελεί δείγμα τετρατάξιου σχολείου με νεοκλασικά μορφολογικά στοιχεία και κτίστηκε στα πλαίσια κρατικού προγράμματος ανέγερσης σχολικών κτηρίων. Ανήκει στην ομάδα των Σχολείων Συγγρού, από το όνομα του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, ο οποίος χρηματοδότησε την ανέγερσή τους. Πρωτολειτούργησε το 1906 και συνέχισε να λειτουργεί έως και το 1992, ενώ στις 9 Ιανουαρίου 2005 εγκαινιάστηκε ως Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος από τον αείμνηστο Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο. Το κτήριο φέρει τη δική του ιστορία, που συνδέεται άρρηκτα με τα ιστορικά συμβάντα της περιόδου της Κατοχής, γεγονός που το καθιστά ιστορικό μνημείο. Κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής το Δημοτικό Σχολείο χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο συγκεντρώσεως για τη φυλάκιση πολιτικών κρατουμένων, ενώ στη συνέχεια το λειτούργησε ως τόπος στρατοπέδευσης του Ιταλικού τάγματος Καλαβρύτων. Κατά τη διάρκεια περιόδου αυτής η διδασκαλία διεξαγόταν από σπίτι σε σπίτι, ενώ ως διδακτήρια χρησιμοποιήθηκαν παρεκκλήσια και ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Με την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1943, άνοιξε ξανά τις πόρτες του μέχρι το τέλος Νοεμβρίου του 1943, στη μικρότερη σχολική χρονιά στη μακροχρόνια συμβολή του στην εκπαίδευση. Στο κτήριο αυτό κρατήθηκαν οι αιχμάλωτοι της μάχης Ρωγών-Κερπινής το απόγευμα της Κυριακής, 17 Οκτωβρίου 1943, μέχρι την επομένη, 18 Οκτωβρίου 1943, ενώ στις 13 Δεκεμβρίου 1943 τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής το χρησιμοποίησαν ως χώρο συγκέντρωσης του πληθυσμού για τον διαχωρισμό των γυναικόπαιδων από τους άνδρες άνω των 14 ετών. Από εκεί ο ανδρικός πληθυσμός οδηγήθηκε στον Τόπο της Εκτέλεσης, ενώ τα γυναικόπαιδα, περίπου 1.110, κρατήθηκαν εκεί ως όμηροι μέχρι την ολοκλήρωση της καταστροφής των Καλαβρύτων. Στις 13 Δεκεμβρίου 1943 κάηκε ολοσχερώς από την πυρκαγιά που προκάλεσαν οι Γερμανοί κατακτητές. Μετά την καταστροφή ως αίθουσες διδασκαλίας χρησιμοποιήθηκαν τα παρεκκλήσια της περιοχής καθώς και το σωζόμενο «κτήριο του Τσεντούρου», όπως χαρακτηριστικά λεγόταν. Το Δημοτικό Σχολείο επαναλειτούργησε το έτος 1950, αφού πρώτα ανακατασκευάστηκε σύμφωνα με το αρχικό του σχέδιο. Το 1986 κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και αναστηλώθηκε από τη Διεύθυνση Πολιτιστικών Κτιρίων και Αναστηλώσεως Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ, ώστε ν' αποκτήσει την αρχική μορφή του για να στεγάσει το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ως ιστορικός τόπος χαρακτηρίστηκε το 1991 και ο χώρος, ο οποίος περιβάλλει το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου Καλαβρύτων. Στις 13 Ιανουαρίου 1992 μεταστεγάστηκε σε νεόδμητο Σχολικό Συγκρότημα. Σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2012 στον προαύλιο χώρο του νεοαναγειρόμενου Σχολείου, έγινε η προσθήκη της προσωνυμίας στο 12θέσιο Δημοτικό Σχολείο Καλαβρύτων των ονομάτων της Αγλαΐας Κόντη και της Ελένης Χάμψα, των δύο πρώτων διδασκαλισσών του Δημοτικού Σχολείου Καλαβρύτων μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα του Δεκέμβρη του 1943. Πράξη ευγνωμοσύνης και ελάχιστης ηθικής αναγνώρισης της προσφοράς τους στην τοπική κοινωνία των Καλαβρύτων, καθώς υπήρξαν παρούσες τόσο στο δράμα των Καλαβρύτων όσο και μετέπειτα ως μαχόμενες εκπαιδευτικοί συμβάλλοντας στην πνευματική ανατροφή των απορφανισμένων Καλαβρυτινόπουλων.